Dziedziczenie długów. Kiedy odpowiemy za nie swoje zobowiązania?

Zobowiązania finansowe zmarłych dłużników często bywają zmorą spadkobierców. W artykule sprawdzimy, czym jest dziedziczenie długów. Podpowiemy również, jak sprawdzić, czy spadek jest zadłużony, kiedy warto go przyjąć, a kiedy się zrzec.

Na dźwięk słowa spadek wiele osób zaciera ręce. To pojęcie często kojarzy nam się bowiem z korzyściami finansowymi, drogocenną biżuterią i sejfem pełnym gotówki. Nie wszyscy wiedzą jednak, że spadek to nie tylko kosztowności i dobra materialne, ale również długi. Pod pojęciem spadku kryje się bowiem ogół praw i obowiązków zmarłego, które przechodzą na spadkobierców w drodze spadkobrania.

Nowe prawo spadkowe

W 2014 roku rzecznik praw obywatelskich otrzymał list od 9-letniego, chorego na astmę chłopca. Kacper dostał w spadku po dziadku 18 tys. zł długu. Choć jego matka odrzuciła schedę, sąd uznał, że ktoś przecież musi spłacić zadłużenie. Dla skromnie żyjącej rodziny kwota 18 tys. zł była zupełnie nieosiągalna. Desperacka prośba, skierowana do rzecznika praw obywatelskich była więc dla nich ostatnią deską ratunku. Wiele wskazuje na to, że gdyby nie nowelizacja prawa spadkowego, która weszła w życie w 2015 roku, rzecznik otrzymałby takich próśb zdecydowanie więcej. Zgodnie z nowymi zapisami prawa procedura przypadkowego i często nieświadomego dziedziczenia długów przez bliskich odeszła do przeszłości.

Dziedziczenie długów — możliwe scenariusze

Zgodnie z aktualnie obowiązującym prawem, brak reakcji spadkobiercy nie powoduje negatywnych konsekwencji w postaci obciążenia go długami spadkodawcy. W takiej sytuacji możliwe jest więc dziedziczenie długów wyłącznie do wysokości aktywów (dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza). Wybierając dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza, w najgorszym wypadku (gdy wartość stanu czynnego spadku jest mniejsza niż kwota długów) nic nie zyskasz. Wierzyciele mogą bowiem zażądać spłacenia swoich należności tylko z majątku spadkowego. By odziedziczyć długi z dobrodziejstwem inwentarza, nie trzeba składać żadnych oświadczeń.
Spadkobierca może także przyjąć cały spadek (przyjęcie proste) lub w całości go odrzucić.
W przypadku przyjęcia prostego przyjmuje on cały spadek, bez stawiania jakichkolwiek warunków. Tym samym zobowiązuje się do pokrycia wszelkich długów spadkodawcy z własnej kieszeni.

Przykład:
Pani Maria zmarła, zostawiając po sobie kilka niespłaconych do końca pożyczek. Oprócz nich kobieta posiadała jednak 2 atrakcyjne nieruchomości. Przyjmując cały spadek, córka odziedziczyła więc nie tylko zadłużenie, ale również pokaźny majątek.

Całkowite odrzucenie spadku okaże się zasadne zwłaszcza w sytuacji, kiedy spadkodawca poza długami nie posiadał żadnych aktywów.

Przykład:
Pan Krzysztof został mieszkanie z obciążoną hipoteką. Miał również kilka niespłaconych pożyczek, nieopłacone rachunki za telefon komórkowy, telewizję kablową i internet. Jako że kwota długów przekraczała wartość mieszkania, syn pana Krzysztofa zdecydował się na odrzucenie spadku.

Jeśli spadkobierca wybierze jedno z dwóch wskazanych wyżej rozwiązań, musi złożyć specjalne oświadczenie przed notariuszem lub sądem rejonowym. Na jego złożenie ma 6 miesięcy od śmierci spadkodawcy. Za odrzucenie spadku przed notariuszem zapłaci 50 zł plus VAT taksy notarialnej oraz koszty wypisów. Za odrzucenie przed sądem – 50 zł.
Pierwsza opcja, choć droższa jest również zdecydowanie szybsza. Wybierając drugą, możesz poczekać na wyznaczenie posiedzenia sądu nawet kilka tygodni.
Odrzucenie spadku przed notariuszem będzie wymagać od Ciebie przedstawienia dowodu osobistego oraz skróconego odpisu aktu zgonu spadkodawcy. Jeśli zdecydujesz się skorzystać z usług sądu, niezbędne będzie złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku.
Dokument powinien zawierać:

• imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz ostatni adres;
• tytuł powołania do spadku (testament lub dziedziczenie ustawowe);
• dane wszystkich spadkobierców ustawowych, informacje na temat wszystkich testamentów (nawet tych nieważnych i miejscu ich przechowywania).

Pamiętaj, aby zachować kopię wniosku. W przypadku jakichkolwiek problemów będzie ona niezbitym dowodem, że należycie dopełniłeś swoich obowiązków.

Dziedziczenie przez małoletnich

W przypadku dziedziczenie ustawowego (czyli tego, którego nie regulują zapisy testamentu), spadek przypada w pierwszej kolejności mężowi/żonie oraz dzieciom spadkodawcy. Jeśli spadkobiercy Ci nie żyją lub odrzucą spadek, zadłużenie może objąć kolejnych spadkobierców, czyli w tym przypadku wnuki. Jeśli jako spadkobierca odrzucisz spadek, jednak nie zrobisz tego również w imieniu swojego małoletniego dziecka, dług przejdzie na nie automatycznie. Aby złożyć oświadczenie o odrzucenie spadku w imieniu małoletnich dzieci, należy wystąpić wcześniej z wnioskiem do sądu opiekuńczego. Dopiero po uzyskaniu takiej zgody, złożenie oświadczenia będzie możliwe. Oświadczenie w imieniu dziecka należy złożyć nie później niż w ciągu 6 miesięcy od momentu podstania obowiązku spadkowego, czyli odrzucenia spadku przez rodzica.

Jak sprawdzić, czy spadek jest zadłużony?

Sprawdzenie tego, czy spadek jest zadłużony, jest zadaniem trudnym, a nierzadko wręcz niemożliwym do wykonania. To, co możesz zrobić w celu ustalenia aktywów i długów spadkodawcy jest złożenie wniosku do sądu o wykonanie tzw. spisu inwentarza. Taką czynność realizuje komornik. Jeśli to możliwe, przeszukaj również dokumenty spadkodawcy. Być może okaże się, że znajdziesz wśród nich umowy kredytowe lub pożyczkowe.

Zrzeczenie się dziedziczenia

Nie wszyscy wiedzą, że spadku można zrzec się jeszcze za życia przyszłego spadkodawcy. Aby tego dokonać, należy zawrzeć z nim notarialnie potwierdzoną umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia. Zgodnie z art. 1049 kodeksu cywilnego zrzeczenie obejmuje również zstępnych, czyli dzieci i wnuki osoby, która zrzeka się spadku. Jedynym wyjątkiem, który sprawia, że zapisy takiej umowy nie będą obowiązywać, jest pozostawienie przez zmarłego testamentu. W takiej sytuacji dziedziczenie odbywa się na jego podstawie.