Nowa ustawa antylichwiarska – jakie zmiany wprowadza?

Nowa ustawa antylichwiarska określa maksymalne koszty pozaodsetkowe pożyczek, obniża również koszty dla kredytów konsumenckich. Dodatkowo przepisy te mają zapobiegać „rolowaniu kredytów „, a także wprowadzać nadzór Komisji Nadzoru Finansowego nad instytucjami pożyczkowymi. Co dokładnie zmienia Ustawa antylichwiarska 2022?

Czym jest Ustawa antylichwiarska?

Ustawa antylichwiarska to potoczna nazwa aktu prawnego, który zdecydował o bezpieczeństwie konsumentów oraz doprowadził do wycofania się z rynku finansowego nieuczciwych pożyczkodawców (przynajmniej w teorii). Oficjalna nazwa tego dokumentu brzmi: Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym oraz niektórych ustaw (Dz.U. poz. 1357).

Ustawa antylichwiarska wprowadziła limity i zasady, do których muszą stosować się działające na rynku polskim firmy pożyczkowe. Jej głównym celem była ochrona osób korzystających z pożyczek pozabankowych przed nieuczciwymi praktykami. Przed wejściem ustawy w życie parabanki działały bez żadnej kontroli. Nie potrzebowały specjalnych zezwoleń na otwarcie działalności pożyczkowej, a do tego nikt nie nadzorował wysokości kosztów i opłat. W rezultacie osiągały one poziom, który można nazwać bez wahania lichwą.

Od kiedy obowiązuje nowa ustawa antylichwiarska?

Ustawa o zmianie przepisów mających na celu przeciwdziałanie lichwie została przyjęta przez Sejm 6 października 2022 roku. Za ustawą głosowało 303 posłów, przeciw było 11, a wstrzymało się od głosu 130 uczestników głosowania. Teraz ustawa trafiła do Senatu.

Przedstawione przez Ministerstwo Sprawiedliwości propozycje znajdujące się w ustawie rząd przyjął już w listopadzie 2021 roku. Do Sejmu trafiły miesiąc później. W styczniu 2022 roku odbyło się pierwsze czytanie w Sejmie, następnie projekt został dostarczony do sejmowych komisji sprawiedliwości i praw człowiek oraz finansów i do sejmowej podkomisji. Nowe przepisy mają sprawić, że rynek pożyczkowy w Polsce będzie cywilizowany, czyli w praktyce Polacy mają być lepiej chronieni przez państwo.

Co zmienia nowa Ustawa antylichwiarska?

Ustawa antylichwiarska przewiduje zmiany w kilku aktach prawnych. Nowelizacje te dotyczą Kodeksu Cywilnego, Kodeksu Postępowania Cywilnego, Kodeksu Karnego, Prawa bankowego i Ustawy o kredycie konsumenckim.

Nowe przepisy mają zwiększyć ochronę w zakresie udzielania pożyczek i kredytów konsumenckich, m.in. ponieważ zakazują instytucjom żądania zabezpieczenia w formie np. zastawu lub weksla, którego wartość przekraczałaby wysokość kwoty pożyczki. Ustawa nie reguluje pożyczek w lombardach. Jednak według zapowiedzi Ministra Sprawiedliwości – ma to się wkrótce zmienić.

Obowiązek weryfikacji dochodów i zdolności kredytowej

Przy udzielaniu kredytów konsumenckich kredytodawca będzie zobowiązany do weryfikacji dochodów i wydatków oraz analizy zdolności kredytowej potencjalnego kredytobiorcy. W sytuacji, gdy z przedstawionych przez klienta dokumentów będzie wynikać, że ma on zaległości w spłacie innego zobowiązania przekraczające 6 miesięcy, a firma pożyczkowa pomimo posiadanej wiedzy udzieli pożyczki, wtedy dalsze zbycie wierzytelności danego pożyczkobiorcy będzie nieważne.

Dochodzenie należności będzie możliwe dopiero po całkowitej spłacie wcześniejszego zobowiązania, jego wygaśnięciu lub po prawomocnym stwierdzeniu przez sąd nieistnienia wierzytelności. Zakaz zbywania należności i jej dochodzenia nie będzie wstrzymywał biegu przedawnienia.

Nadzór KNF nad firmami pożyczkowymi

Nowa ustawa antylichwiarska zakłada, że działalność instytucji pożyczkowych ma monitorować Komisja Nadzoru Finansowego. Nadzór KNF ma zapewnić zgodność działalności firm pożyczkowych z ustawą oraz bezpieczeństwo rynku finansowego w kwestii zobowiązań finansowych.

Do rejestru instytucji pożyczkowych będzie mógł zostać wpisany tylko podmiot funkcjonujący w formie spółki akcyjnej o kapitale zakładowym w wysokości miliona złotych. Dodatkowo firmy pozabankowe rozpoczynające działalność będą musiały wykazać pochodzenie środków, z których udzielają pożyczek. To ma utrudnić proceder prania brudnych pieniędzy i ograniczyć czerpanie zysków z tej działalności przez szarą strefę. Członkiem władz instytucji pożyczkowej będzie mogła zostać wyłącznie osoba niekarana.

Pozaodsetkowe koszty kredytu – nowe limity

Główne regulacje w nowej ustawie antylichwiarskiej przewidują określenie maksymalnych kosztów pozaodsetkowych pożyczek, obniżenie kosztów dla kredytu konsumenckiego, a także zapobieganie tzw. rolowaniu kredytów i nadzór Komisji Nadzoru Finansowego nad firmami pożyczkowymi.

Zgodnie z projektem ustawy w Kodeksie cywilnym i Kodeksie karnym znajdzie się definicja kosztów pozaodsetkowych. Przepisy te przewidują, że pozaodsetkowe koszty pożyczki w ujęciu rocznym nie mogą przekraczać 25% całkowitej kwoty danej pożyczki. Natomiast w całym okresie spłaty pożyczki nie mogą przekroczyć 45%. Ma to uchronić pożyczkobiorcę przed nakładaniem dodatkowych marż, prowizji i opłat związanych ze zobowiązaniem. Ukryte koszty nierzadko są bardzo wysokie, to sprawia, że realne oprocentowanie pożyczek sięga kilkuset procent.

Według nowych przepisów pożyczkodawca będzie miał obowiązek informowania klienta o łącznej wysokości kosztów pozaodsetkowych, wysokości odsetek i sumie należności z tytułu odsetek, które trzeba zapłacić za udzieloną pożyczkę. Dodatkowo przy całkowitej spłacie wcześniejszego zobowiązania pożyczkobiorca nie może żądać kosztów pozaodsetkowych za okres pozostały do terminu spłaty kredytu, określonego w umowie.

Ustawa antylichwiarska zakłada również zmniejszenie kosztów niezależne od kredytowania. Zostaną one obniżone z 25 do 10%. Koszty zależne zmniejszą się z 30 do 10%. Inaczej będzie w przypadku chwilówek, czyli pożyczek zawieranych na okres 30 dni. W tym przypadku koszty pozaodsetkowe nie mogą przekroczyć 5% wartości zobowiązania.

W jakim celu została wprowadzona Ustawa antylichwiarska?

Ustawa antylichwiarska miała chronić klientów i uniemożliwić firmom pożyczkowym nieuczciwą działalność. Instytucje pozabankowe często nie były kontrolowane przez wyższe organy, co powodowało, że ustanawiały wysokie ponad miarę koszty oferowanych zobowiązań. Pożyczkobiorcy decydujący się na pożyczkę w firmie pozabankowej nierzadko znajdowali się w trudnym położeniu. Zwłaszcza gdy nie mieli pieniędzy, aby spłacić zadłużenie. Nawet niewielkie opóźnienie w spłacie mogło skutkować bardzo wysokimi odsetkami. Właśnie w celu przeciwdziałania lichwie i ograniczania nadmiernych kosztów zobowiązań została wprowadzona ustawa antylichwiarska.

Historia Ustawy antylichwiarskiej

Pierwsza ustawa tego rodzaju została wprowadzona w 2006 roku. Przepisy w niej zawarte wstrzymały praktyki o znamionach lichwy w bankach i firmach pożyczkowych. Ustawa ta określiła limit odsetek od zobowiązań finansowych na poziomie czterokrotności stopy lombardowej Narodowego Banku Polskiego.

Kolejne zmiany zostały wprowadzone na przełomie 2011/2012 roku. Wtedy to weszła w życie ustawa o kredycie konsumenckim. Niestety przepisy te zadziałały w przeciwnym kierunku, ponieważ ponownie doprowadziły do rozwoju rynku pozabankowego, działalności nieuczciwych firm pożyczkowych oraz praktyk lichwiarskich. Proceder ten został zatrzymany dopiero w 2016 roku, po wprowadzeniu ustawy antylichwiarskiej.

Od 2016 roku każda firma z sektora pozabankowego jest zobowiązana do ograniczania kosztów pozaodsetkowych swoich zobowiązań do 25% wartości pożyczki, niezależnie od okresu kredytowania i 30% tej samej kwoty w skali roku. Odsetki, niezmiennie muszą wynosić czterokrotność stopy lombardowej NBP.

Dodatkowo w ustawie antylichwiarskiej 2016 wprowadzono następujące regulacje:

• limit monitów oraz odsetek karnych ustalono na poziomie 15% całkowitej kwoty pożyczki;
• parabanki i instytucje pozabankowe mogą działać wyłącznie w formie spółki akcyjnej lub spółki z o.o.;
• kapitał zakładowy firmy musi wynosić minimum 200 000 zł i nie może pochodzić z pożyczek;
• rynek pozabankowy ma kontrolować Komisja Nadzoru Finansowego.

Kary za łamanie Ustawy

W przypadku, gdy pomimo znajomości przepisów wynikających z ustawy antylichwiarskiej ktoś (np. oszuści lub firmy pożyczkowe) wykorzystują trudną sytuację pożyczkobiorcy i zawierają z nim nielegalną umowę skutkującą wzbogaceniem się o środki wyższe, niż wynikałoby to z udzielonego świadczenia, wtedy grozi im kara wynikająca z art. 304 Kodeksu karnego.

Jak mówią przepisy, jest to pozbawienie wolności do lat 3. Taki wyrok grozi nieuczciwemu pożyczkodawcy w chwili podpisania dokumentu dotyczącego nieuczciwego zobowiązania i naliczenia wygórowanych odsetek. Kara obowiązuje od momentu podpisania umowy, a nie dopiero gdy dojdzie do szkody po stronie poszkodowanego konsumenta.

Wpływ nowej Ustawy antylichwiarskiej na rynek pożyczek pozabankowych

Jak ustawa antylichwiarska wpłynie na firmy pożyczkowe? Przede wszystkim ograniczy swobodę i zarobki na rynku pozabankowym. Bezpieczeństwo rynku finansowego ma zapewnić określenie maksymalnych kosztów odsetkowych.

Dodatkowo instytucje pozabankowe w przypadku stwierdzenia naruszeń w limitach mogą zostać obciążone wysokimi karami finansowymi. Jednym z najważniejszych założeń ustawy antylichwiarskiej 2022 ma być zlikwidowanie patologii w udzielaniu pożyczek pozabankowych. W projekcie znajdują się postanowienia dotyczące zmian w Kodeksie postępowania cywilnego oraz Prawa karnego.

Wejście w życie ustawy antylichwiarskiej ma na celu ochronę konsumentów przed lichwą i spiralą zadłużenia. Niestety, proponowane zmiany mogą być zbyt radykalne i doprowadzić do szeregu problemów. Tj. spadek rentowności firm pozabankowych, wzmocnienie zjawiska wykluczenia finansowego klientów w trudnej sytuacji oraz rozrost szarej strefy, gdzie konsumenci nie są chronieni przepisami prawa.

Jak wielu Polaków dotkną opisane zmiany?

Mawia się często, że Polacy nie stronią od pożyczania pieniędzy i nie jest to dla nich żadnym problemem. Sprawdźmy zatem, jak to jest z tym zadłużaniem się i czy rzeczywiście politycy muszą nas bronić przed „pazernymi” pożyczkodawcami.

Jak często pożyczają Polacy?

• 27% badanych twierdzi, że nie ma i nie miała większych długów,
• 43% deklaruje, że z kredytów i pożyczek korzysta sporadycznie,
• 30% kredytobiorców sięga po dodatkowe finansowanie bardzo często.

Na co zaciągamy długi?

• 61% ankietowanych wybiera zobowiązanie, gdy rzecz, którą chce nabyć, jest zbyt droga, aby kupić ją za gotówkę,
• 36% respondentów pożycza, gdy ma nieprzewidziane wydatki,
• 33% – gdy ma chwilowe problemy finansowe.

Czy spłacamy zobowiązania w terminie?

• 73% badanych twierdzi, że nie miała problemów ze spłatą swoich zobowiązań,
• 19% przyznaje, że sporadycznie miało kłopot ze zwrotem zadłużenia¹.

Źródło:

¹https://krd.pl/getattachment/7f2ac375-3174-48cc-aad2-92bb1aab2861?stamp=637829506935800000