Pożyczka od rodziny – kwestie podatkowe i wzór umowy

Najlepszą i zazwyczaj najtańszą formą pożyczania pieniędzy jest skorzystanie z pomocy najbliższych, czyli pożyczka w rodzinie. Aby jednak pożyczający miał pewność, że pieniądze do niego wrócą, a pożyczkobiorca nie miał potem problemów z urzędem skarbowym – konieczne jest zazwyczaj spisanie umowy pożyczki. Jak stworzyć taki dokument? Kiedy należy, a kiedy nie trzeba odprowadzić podatku PCC?

Co to jest pożyczka rodzinna?

Nie każda osoba chce lub może otrzymać kredyt w banku. Alternatywną metodą finansowania są firmy pożyczkowe z bardzo elastyczną ofertą. Jednak limity kwot chwilówek często nie dorównują wysokościom większych kredytów. Co ma zatem zrobić osoba, która potrzebuje większej gotówki, a nie może liczyć na pieniądze z banku lub firmy pożyczkowej?

Kolejnym krokiem, który podejmuje wiele osób, które potrzebują pieniędzy, jest zwrócenie się z prośbą o pożyczkę do rodziny. Pożyczka od rodziny jest opcją do rozważenia przez osoby, które żyją w dobrych relacjach z najbliższymi i wiedzą, że mogą poprosić rodzinę o taką przysługę. Tak jak pożyczenie niewielkiej kwoty np. na naprawę samochodu czy zimowe ferie dla dziecka nie musi być oficjalne nigdzie zgłaszane i spisywane, tak większa pożyczka od rodziny powinna mieć bardziej oficjalny charakter – spisaną umowę pożyczki i określone warunki spłaty.

Pożyczka rodzinna to forma pożyczki prywatnej. Przeczytaj więcej na temat takiej formy pożyczania i dowiedz się, jak ją rozliczyć w urzędzie skarbowym: https://chwilowo.pl/wiedza/pozyczki-prywatne/

Kto uznawany jest za rodzinę przy pożyczce?

Według polskiego prawa podatkowego za rodzinę z I grupy uznaje się:

• małżonka,
• zstępnych (dzieci, wnuki i prawnuki),
• wstępnych,
• pasierba,
• rodzeństwo,
• ojczyma,
• macochę.

Do rodziny z II grupy podatkowej należą natomiast:

• teściowie,
• synowa i zięć,
• zstępni rodzeństwa (dzieci, wnuki i prawnuki swojego rodzeństwa),
• rodzeństwo rodziców (wujkowie i ciocie),
• zstępnych i małżonków pasierbów,
• małżonków rodzeństwa,
• małżonków rodzeństwa małżonków (szwagrów i szwagierki), itd.

To, od kogo pożycza się pieniądze, ma wpływ na obowiązek podatkowy. Najbardziej opłaca się pożyczać od najbliższej rodziny, czyli osób, które znajdują się w I grupie podatkowej.

Umowa pożyczki w rodzinie – jak powinna wyglądać?

Według prawa umowa każdej pożyczki, która przekracza 1000 złotych, powinna być zawarta na piśmie. Za pożyczkę w rodzinie uważa się przekazanie drugiej stronie, czyli pożyczkobiorcy, ustalonej kwoty. Treść umowy pożyczki określa wysokość finansowania, warunki spłaty i datę spłaty. Do pożyczki można załączyć deklarację wekslową – jako zabezpieczenie spłaty. Jednak w przypadku pożyczki rodzinnej jest to raczej rzadko spotykana praktyka.

W treści umowy pożyczki w rodzinie muszą się znaleźć takie informacje, jak:

• Data zawarcia umowy.
• Dane personalne pożyczkodawcy i pożyczkobiorcy.
• Określenie przedmiotu pożyczki.
• Określenie warunków spłaty (spłata ratalna, jednorazowa).
• Określenie terminu spłaty.

W umowie można także ustalić, czy zwrot środków powinien odbyć się osobiście, czy poprzez przelew na rachunek płatniczy,

Jakim przepisom podlega umowa pożyczki w rodzinie?

Umowa pożyczki w rodzinie regulowana jest przez przepisy Kodeksu Cywilnego (art. 720–724). Z kolei Ustawa z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U. 2000 nr 86 poz. 959) określa jasno obowiązek podatkowy związany z taką formą pożyczania w rodzinie.

W myśl wyżej przytoczonej Ustawy, z obowiązku uregulowania podatku PCC, zwolnione są pożyczki zawarte: „na podstawie umowy zawartej między osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej do wysokości kwoty niepodlegającej opodatkowaniu – na zasadach określonych w przepisach o podatku od spadków i darowizn, d) na podstawie umowy zawartej między innymi podmiotami niż osoby, o których mowa w lit. b i c, jeżeli łączna kwota lub wartość pożyczek otrzymanych w okresie kolejnych 3 lat nie przekracza 5 000 zł od jednego podmiotu, a od wielu podmiotów łącznie nie więcej niż 25 000 zł”

Warto również przy tym pamiętać, że obowiązek podatkowy spoczywa zawsze wyłącznie na podatniku, czyli w takiej sytuacji – osobie, która pożyczyła pieniądze od rodziny z I grupy podatkowej (np. rodziców lub rodzeństwa).

Pożyczka w rodzinie a podatek

Jeśli suma środków z pożyczki od rodziny przekracza kwotę 9637 złotych, pojawia się obowiązek zgłoszenia jej do urzędu skarbowego. Aby to zrobić, konieczne jest wypełnienie druku PCC-3, który jest ogólnodostępny i znajduje się na stronie internetowej każdego urzędu. Do wniosku konieczne będzie dołączenie potwierdzenia otrzymania pożyczki – jeśli została przekazana przelewem – można załączyć potwierdzenie wpływ na konto z banku, a jeśli została przekazana w gotówce – wystarczy odręczne pokwitowanie. Czy w takim wypadku da się uniknąć płacenia podatku? Tak!

Pożyczka od rodziny w kwocie, która przekracza 9367 złotych, jest zwolniona z podatku 0,5% wartości pożyczonej kwoty, jednak tylko wtedy, gdy pożyczone pieniądze pochodzą od: małżonka, wstępnych, zstępnych, pasierbów, rodzeństwa, ojczyma i macochy. Oraz gdy zgłosi się taki fakt do Urzędu Skarbowego. Obowiązek zapłacenia podatku PCC pojawia się jednak w sytuacji, w której pożyczałoby się pieniądze od synowej, teściów czy zięcia.

Powyższe zasady uregulowane są przepisami Ustawy z dnia 9 września 2000 roku o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U. 2000 poz. 86 nr 959).

Ile podatku trzeba zapłacić, pożyczając pieniądze od rodziny?

Według Ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych (a dokładnie artykułu 7. ust 1. pkt.4), stawka podatku PCC od pożyczki w 2023 roku wynosi 0,5% wartości pożyczonej kwoty. W myśl tego zapisu, pożyczając od rodziny 100 000 złotych, należy zapłacić podatek PCC w wysokości 500 złotych. Kwota ta stanowi 0,5% podstawy opodatkowania pożyczki.

To jeszcze nie koniec komplikacji związanych z pożyczką od rodziny. Warunkiem tak „atrakcyjnych” warunków w zakresie wysokości podatku od pożyczki rodzinnej jest jej zgłoszenie do Urzędu Skarbowego. Jeśli się jej nie zgłosi, w razie kontroli skarbowej, można liczyć się z nałożeniem tzw. podatku sankcyjnego, który wynosi – bagatela – 20% pożyczonej kwoty! Oznacza to, że w przypadku powyższej symulacji pożyczki od rodziny w wysokości 100 000 złotych, podatek sankcyjny wyniesie aż 20 000 złotych. Warto pilnować terminu zgłaszania pożyczki do US. Podatnik ma na to 14 dni od daty zawarcia umowy pożyczki rodzinnej.

Pożyczka nieoprocentowana od rodziny – kiedy nie trzeba płacić podatku PPC?

W przypadku pożyczki od rodziców i najbliższej rodziny z I grupy podatkowej do kwoty 9637 złotych, nie trzeba jej opodatkowywać (i nie trzeba jej zgłaszać do urzędu skarbowego). Jest ona bowiem zwolniona z podatku PCC. Jednak i tu sprawa się komplikuje, ponieważ jest tak tylko pod pewnymi warunkami!

Przy częstym korzystaniu z pożyczki od rodziny, mniejszych/większych kwot, dobrze jest również pilnować ich łącznej wartości i przedziału czasowego, w jakim pożyczono pieniądze.  Zgodnie z zapisem Ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U. 2000 nr 86 poz. 959), przyjmuje się, że łączna wartość pożyczek udzielonych przez najbliższą rodzinę w ciągu 5 lat nie może przekroczyć wspomnianych 9637 złotych. W takiej sytuacji nie trzeba takiej pożyczki/pożyczek od rodziny nigdzie zgłaszać. Inaczej wygląda jednak sprawa w przypadku przekroczenia progu tej magicznej kwoty.

Pożyczki od dalszej rodziny na duże kwoty – czy można ich nie zgłaszać?

Kwoty pożyczek przekraczających 100 000 zł mogą znaleźć się w kręgu zainteresowania Generalnego Inspektora Informacji Finansowej. Banki są zobowiązane do prowadzenia bieżącej analizy przeprowadzanych transakcji zaś ich wyniki przechowywane są przez okres 5 lat, licząc od pierwszego dnia roku następującego po roku, w którym zostały przeprowadzone. Takie działania służą przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.

Bank jako jedna z instytucji obowiązanych przeprowadzająca transakcję, której równowartość przekracza 15 000 euro, ma obowiązek zarejestrować taką transakcję również w przypadku, gdy jest ona przeprowadzana za pomocą więcej niż jednej operacji, których okoliczności wskazują, że są one ze sobą powiązane i zostały podzielone na operacje o mniejszej wartości z zamiarem uniknięcia obowiązku rejestracji.

Instytucja obowiązana przeprowadzająca transakcję, której okoliczności wskazują, że może ona mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu, ma obowiązek zarejestrować taką transakcję, bez względu na jej wartość i charakter. W przypadku gdy instytucja obowiązana nie przyjmuje dyspozycji lub zlecenia do przeprowadzenia transakcji, obowiązek stosuje się także, gdy instytucja ta wie lub przy zachowaniu należytej staranności powinna wiedzieć o takiej transakcji w związku z wykonaniem umowy z klientem.

Z uwagi na powyższe, naprawdę dużym ryzykiem jest niezgłoszenie pożyczki z myślą o tym, że uda się uniknąć od płacenia podatku PCC. Grozi to nie tylko wezwaniem do urzędu skarbowego w celu złożenia wyjaśnień, ale również bardzo kosztownymi skutkami w postaci zapłaty 20% podatku sankcyjnego.

Darowizna a pożyczka od rodziny

Słowo darowizna może kojarzyć Ci się z datkami pieniężnymi lub rzeczowymi, które osoby wspierające akcje charytatywne przekazują osobom potrzebującym lub fundacjom. W ten bowiem sposób pojęcie darowizny funkcjonuje najczęściej w przestrzeni publicznej. Okazuje się jednak, że każdorazowe przekazanie dowolnej kwoty pieniędzy, choćby w formie prezentu lub nagrody od rodziców można zakwalifikować do miana darowizny.

Darowizna jest to forma umowy pisemnej bądź ustnej, na podstawie której darczyńca przekazuje obdarowanemu określone korzyści materialne działając z zamiarem powiększenia zasobów podmiotu obdarowanego kosztem własnego majątku.

Darowizna jest więc formą bezzwrotnej w przeciwieństwie do pożyczki zapomogi, przekazywanej dobrowolnie na rzecz osoby, której zdecydujesz się udzielić wsparcia. Otrzymując lub przekazując pieniądze w gronie rodziny zazwyczaj nawet nie myślisz o tym, że wspomniane środki mogłyby podlegać opodatkowaniu lub innym obowiązkom skarbowym. Okazuje się jednak, że zarówno pożyczka, jak i darowizna od rodziców w określonych przypadkach mogą zainteresować fiskusa. Warunkiem jest, jak to zwykle bywa, kwota pożyczki lub darowizny.

Ile wynosi podatek od darowizny od rodziców?

Darowizna oraz pożyczka od rodziców, choć zachodzą pomiędzy tymi samymi podmiotami, podlegają różnym regulacjom podatkowym. Zapewne niejednokrotnie słyszałeś o tym, że otrzymując spadek o pokaźnej wartości, jesteś zobowiązany uiścić z tego tytułu podatek. Jest on regulowany przepisami o podatku od spadków i darowizn. Już wiesz zatem, z jakiego tytułu opodatkowane są bezzwrotne zapomogi. Minimalna kwota podatku od darowizny wynosi 3%, jeżeli suma przekazanych pieniędzy nie przekracza 10278 zł. Istnieją jednak wyjątki od tej reguły, dyktowane stopniem pokrewieństwa pomiędzy darczyńcą i obdarowanym oraz wysokością przekazanej darowizny.

Generalnie ustawa zakłada, że z opodatkowania darowizny zwolnione są zapomogi udzielane pomiędzy najbliżej spokrewnionymi członkami rodziny (wyłączając synowe, zięciów oraz teściów) i nieprzekraczające kwoty 9637 zł. W przypadku dalszych krewnych, progi kwotowe wynoszą odpowiednio 7276 zł dla rodzeństwa rodziców, zstępnych rodzeństwa, zstępnych i rodzeństwa pasierbów, rodzeństwa małżonków oraz ich małżonków, a także małżonków innych zstępnych. Dla pozostałych osób ten próg to 4902 zł.

Czy darowiznę także trzeba zgłosić?

Zapewne zastanawiasz się nad tym, czy skoro pożyczka od rodziców przekraczająca określoną kwotę powinna zostać zgłoszona do odpowiedniego urzędu skarbowego, celem poinformowania fiskusa o tym fakcie, to czy w przypadku darowizny będzie podobnie. Wszystko zależy od dwóch czynników.

Darowizny nie trzeba zgłaszać, jeżeli jej przekazanie nastąpiło pomiędzy najbliższymi krewnymi, a jej kwota nie przekroczyła 9637 zł. Dodatkowo, jeżeli darowizna od rodziców została potwierdzona aktem notarialnym, to obowiązek jej zgłoszenia pozostaje po stronie urzędnika.

Poza wskazanymi powyżej sytuacjami, obowiązek zgłoszenia darowizny powinieneś wypełnić w ciągu 6 miesięcy od jej otrzymania wypełniając i składając w US formularz oznaczony symbolem SD-Z2. Niezwykle istotne jest, aby nie uchylać się od tego obowiązku, gdyż po upływie wskazanego czasu stracisz prawo do zwolnienia z opodatkowania darowizny. Pamiętaj także, aby zadbać o udokumentowanie faktu otrzymania darowizny, np. poprzez potwierdzenie przelewu bankowego.

Darowizna od rodziców – potrzebna umowa?

Dla niektórych osób całkowicie niezrozumiały może być fakt, że każdorazowe przekazanie darowizny nawet pomiędzy najbliższymi członkami rodziny warto byłoby udokumentować stosowną umową. Szczególnie istotne jest to w przypadku przekazywania darowizn w wysokich kwotach. Niewątpliwym plusem sformalizowania faktu dobrowolnego i bezzwrotnego przekazania pieniędzy w formie aktu notarialnego jest przeniesienie ewentualnego obowiązku zgłoszenia i opłacenia podatku od darowizny na notariusza, który oczywiście stosowną kwotę doliczy do wystawionego Ci rachunku.

Spisanie umowy w przypadku np. darowizny od rodziców pozostaje więc kwestią dobrowolną i dzieje się tak z jednego zasadniczego powodu. Umowy ustne mają również moc prawną. Oznacza to, że jeżeli krewny słownie wyraża chęć przekazania Tobie określonej kwoty w formie darowizny, będzie to fakt ukonstytuowany prawnie.

Czy warto skorzystać z pożyczki od rodziny?

Jeśli relacje w rodzinie są dobre, to jest to całkiem atrakcyjna forma pożyczania pieniędzy, którą charakteryzuje dowolność w ustalaniu warunków spłaty, a także komfort związany z brakiem oprocentowania. Jednak nietrudno nie zauważyć, że wiele osób woli zgłosić się z wnioskiem o pożyczkę do banku lub firmy pożyczkowej. Jest to związane zwykle z  brakiem dobrych relacji z najbliższymi, ale też z większą dyskrecją.

Publikacje te nie stanowią porady podatkowej czy prawnej i są wyłącznie próbą odpowiedzi na zagadnienia podnoszone przez osoby szukające informacji dotyczącej zasad opodatkowywania lub zawierania umów pożyczki lub darowizny. Pełna treść wybranych interpretacji dostępna jest na stronach internetowych Ministerstwa Finansów. Pełna treść aktów prawnych dostępna jest w Internetowym Systemie Aktów Prawnych http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/home.xsp