Wierzyciel – kto to jest i jakie ma prawa?

Wierzyciel jest to osoba fizyczna lub osoba prawna uprawniona do żądania spełnienia świadczenia od innej osoby na mocy stosunku zobowiązaniowego, który łączy obie strony. W poniższym artykule wyjaśniamy co to oznacza w praktyce. Jakie uprawnienia ma wierzyciel względem dłużnika? Czym różnią się określone rodzaje wierzycieli oraz wierzytelności?

Kim jest wierzyciel?

Prawo nie zawiera definicji pojęcia wierzyciel, jednak na podstawie art. 353 Kodeksu cywilnego możemy stwierdzić kim on jest. Powyższy przepis wskazuje bowiem istotę zobowiązania, która sprowadza się do tego, że istnieją dwie strony wierzyciel i dłużnik.

Wierzyciel jest podmiotem, z którym dłużnik związany jest świadczeniem, np. finansowym. Dla zobrazowania tej relacji podajmy przykład banku, który udzielił kredytu. W tym przypadku bank jest wierzycielem, a kredytobiorca – dłużnikiem zobowiązanym do terminowej spłaty zobowiązania, tak jak jest to wskazane w umowie.

Podstawowym prawem wierzyciela jest uprawnienie do żądania spełnienia od dłużnika świadczenia, natomiast na dłużniku spoczywa obowiązek wywiązania się z tego żądania. Zobowiązanie to stanowi wierzytelność dla wierzyciela, zaś dla dłużnika jest ono jego długiem.

Uprawnienia wierzyciela

Wśród uprawnień wierzyciela możemy wyróżnić te główne i pomocnicze. Główne skupiają się na uzyskaniu świadczenia, oraz uzyskaniu odszkodowania.

Pomocnicze to natomiast:

• Prawo do odsetek
• Prawo do informacji (wiadomości) o stanie świadczenia od dłużnika

Pamiętajmy, że uprawnienia wierzyciela chronione są sankcją przymusu państwowego. Oznacza to, że wierzyciel, w przypadku kiedy dłużnik zwleka ze spłatą długu może poinformować o tym odpowiedni organ państwowy i tą drogą dochodzić swoich praw.
Sąd może nakazać przymusowe odzyskanie należności wierzyciela od dłużnika. Jest to tzw. egzekucja sądowa. Egzekucja odbywa się za pośrednictwem komornika. Ten może w dowolny sposób w określonym przez wierzyciela terminie odebrać wierzytelność w postaci rzeczy materialnych, pieniężnych czy hipotecznych.

Dodatkowo wierzyciel ma prawo do wskazania dowolnego komornika na terenie Polski, który zajmie się procedurą egzekucyjną. Jeśli jednak przedmiotem egzekucji jest nieruchomość, komornik wybierany jest przez sąd rejonowy właściwy dla lokalizacji nieruchomości. Jeśli wierzyciel nie posiada wystarczających informacji na temat majątku osobistego dłużnika może zlecić komornikowi poszukiwanie w różnych bazach danych, urzędach i ewidencjach. Są to czynności, które komornik wykonuje bezpłatnie na zlecenie wierzyciela. Wierzyciel ma też prawo wpisać dłużnika do baz dłużników. Dłużnik przed faktycznym wpisaniem go do rejestru otrzymuje informację o tym, że wierzyciel planuje to zrobić, ma wówczas możliwość się do tej informacji ustosunkować. Wierzyciel ma także prawo, w sytuacji, gdy uda się zawrzeć porozumienie, do zawieszenia lub wstrzymania procedury egzekucyjnej.

Obowiązki wierzyciela

Według polskiego prawa wierzyciel ma pewne obowiązki i ograniczenie. Najważniejszym jest to, że nie może on żądać od dłużnika świadczenia w zakresie wyższym, niż mu się to należy. Gdy natomiast decyduje się skierować na drogę postępowania egzekucyjnego dochodzenie swoich należności, zobowiązany jest wskazać odpowiednią podstawę tego żądania. Ma on obowiązek prawidłowego przeprowadzenia egzekucji. Wierzyciel musi przygotować wniosek egzekucyjny, w którym wskaże, jakie czynności powinien podjąć komornik. Ponadto powinien we wniosku wskazać majątek dłużnika, z którego ma zostać wykonana egzekucja. Zdarza się, że podczas egzekucji komorniczej dochodzi do niesłusznego zajęcia, wierzyciel ma obowiązek zwrotu nienależnie wyegzekwowanych środków. Oznacza to, że jeśli w trakcie egzekucji niesłusznie zajęte zostaną jakiekolwiek środki, wierzyciel musi zwrócić je dłużnikowi.

Rodzaje wierzycieli

Wyróżnić możemy kilka rodzajów wierzycieli. Są nimi:

• Wierzyciel osobisty, który ma prawo domagać się spełnienia od dłużnika świadczenia osobistego na jego rzecz nie tylko z dóbr rzeczowych, ale i z majątku osobistego. Co za tym idzie wierzyciel ten jest uprawniony do spełnienia na jego rzecz świadczenia z pensji czy emerytury, która wpływa na jego rachunek bankowy.
• Wierzyciel alimentacyjny to osoba uprawniona do egzekwowania zapłaty na jej rzecz alimentów od dłużnika. Dłużnik musi być jednak zobligowany sądownie do płacenia tych alimentów. Takimi wierzycielami są zwykle dzieci lub współmałżonek. Warto zaznaczyć, że w Polsce świadczenia alimentacyjne i ich wierzyciele są pod szczególną ochroną. Z tego względu mają pierwszeństwo przed innymi wierzycielami. Jedynym wyjątkiem są koszty postępowania komorniczego – tutaj to one mają pierwszeństwo.
• Wierzyciel hipoteczny jest uprawniony do egzekwowania świadczenia na jego rzecz od dłużnika z tytułu zabezpieczenia ustanowionego na jego prawie własności. Wierzyciel hipoteczny ma prawo do egzekwowania swojego świadczenia przed wierzycielami osobistymi danego dłużnika. Sytuacja taka zachodzi zwykle w relacji bank – dłużnik, przy zaciąganiu kredytu hipotecznego. Wierzyciel taki może egzekwować należności przed pozostałymi wierzycielami. Egzekucja na hipotece jest możliwa jeśli hipoteka była już wcześniej lub jeśli jest zabezpieczeniem roszczenia. Musi ona być wpisana do czwartego działu księgi wieczystej. Od wierzyciela hipotecznego ważniejsi są tylko wierzyciele, którym przysługują wierzytelności związane z pracą (do kwoty minimalnego wynagrodzenia za trzy miesiące) oraz wierzyciele alimentacyjni. W przypadku, gdy dłużnik posiada wielu wierzycieli, wierzyciel hipoteczny nie musi płacić za egzekucję z nieruchomości. Oznacza to mniejsze koszty odzyskania pożyczonych środków. W przypadku ogłoszenia upadłości przez dłużnika wierzyciel hipoteczny nie musi ponosić strat. Otrzyma on nieruchomości pozostałe po upadłości. Hipoteka jest przywiązana do nieruchomości, zatem w przypadku jej sprzedaży przez dłużnika wierzytelność przenosi się na nowego właściciela.
• Wierzyciel rzeczowy jest wierzycielem, który dokonał wcześniejszego zabezpieczenia swojej wierzytelności w wyniku obciążenia rzeczowego elementów majątkowych osoby będącej dłużnikiem. Ma on szansę na lepsze zrealizowanie swoich wierzytelności, a co szczególnie ważne może zrealizować żądań przed innymi wierzycielami, którzy nie ustanowili takiego zabezpieczenia na majątku dłużnika. Zabezpieczenie zapewnia wierzycielowi rzeczowemu lepszą ochronę prawną.

Wierzyciel, a windykator

Windykator to osoba zajmująca się dochodzeniem własności. Bywa, że jest nią sam wierzyciel, ale zwykle powierza się windykację prawnikowi czy wyspecjalizowanej firmie. Oznacza to, że wierzyciel może, ale nie musi być windykatorem. Zwykle windykacja ma miejsce przed postępowaniem komorniczym. Windykatorzy próbują porozumieć się z dłużnikiem polubownie poprzez telefony, monity czy zawezwanie do próby ugodowej. Jeśli działania te nie przynoszą skutku, windykatorzy mogą odwiedzić dłużnika osobiście. Gdy te działania nie pomogą wierzyciel ma prawo skierować swoją sprawę do sądu, a po uzyskaniu orzeczenia stanowiącego tytuł egzekucyjny, do komornika, który ma pomóc w odzyskaniu należności.

Rodzaje wierzytelności

Same wierzytelności możemy dzielić na te wymagalne i niewymagalne.

• Roszczenia wierzyciela stają się wymagalne, gdy już zaktualizował się obowiązek świadczenia, czyli w momencie gdy wierzyciel ma prawną możliwość zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności. Wierzytelność staje się wymagalna w dniu następującym po dniu, w którym świadczenie powinno być spełnione. Jest to taka wierzytelność, w stosunku do której można orzec, że w chwili orzekania upłynął już termin spełnienia świadczenia z niej wynikającego.
• Wierzytelność niewymagalna cechuje się tym, że choć dłużnik zobowiązany jest do spełnienia jakiegoś świadczenia, nie musi jeszcze tego robić. Inaczej mówiąc nie został osiągnięty termin, w którym dana należność powinna być uregulowana.

Wierzytelności można podzielić też w zależności od tego, co jest przedmiotem zobowiązania na pieniężne i niepieniężne. Wierzytelności pieniężne, czyli takiej w których przedmiotem tym są pieniądze. W innym wypadku mowa o wierzytelnościach niepieniężnych.

Kto ponosi koszty?

W przypadku, gdy dłużnik nie spłaca swoich należności musi się liczyć z koniecznością zapłaty odszkodowania, ponosi on także koszty związane z postępowaniem egzekucyjnym. Ponadto wierzyciel ponosi dodatkowe koszty w sytuacji, gdy zdecyduje się na to, by umorzyć postępowanie. Kolejnym powodem może być bezczynność wierzyciela. Może się też tak zdarzyć, że na mocy przepisów art. 771 Kodeksu postępowania cywilnego dłużnik zostanie zwolniony z kosztów sądowych. Wówczas automatycznie zostaje zwolniony z kosztów postępowania egzekucyjnego. Sytuacja może mieć miejsce, gdy dłużnik znajduje się w bardzo trudnej sytuacji. Wówczas przekłada on wniosek w sądzie wraz z oświadczeniem zawierającym stan majątku.

Źródła:

1. Encyklopedia Zarządzania: https://mfiles.pl/pl/index.php/Wierzyciel

2. Kodeks Cywilny art 353

3. Kodeks postępowania cywilnego art 771